BEBEKTE DIŞA ŞAŞILIK
Genelde 2 yaş civarı göz fonksiyonlarının ve göz kaslarının yetersiz gelişmesiyle dışa kayma başlar ve giderek artar. Aile tedavide hızlı davranmak zorundadır. Bebeğin gözünü tek tek kullanması ve genelde kaymayan gözü kullanması şaşılığın giderek artmasına neden olur.
Yalancı dışa şaşılık mı? Bazı durumlar bebekte dışa şaşı gibi görünüm verir. Ama yine de doktorunuz 
“Yalancı dışa şaşılık” dese de belli sürelerde doktora yeniden götürünüz. Atlanan vakalar da çoktur.
*Gözler arası mesafenin uzaklığı
*Pozitif kappa açısı
* Ekzantrik fiksasyon sonucu gözlerden birinde görüntünün gören nokta dışına düşmesi.
*Yüzdeki asimetri dışa şaşılık görünümünü verir.
*Gözün yatay dış kaslarındaki tonus (gerginlik) gevşekliği de dışa şaşı gibi gösterir.
*Dışa şaşılık mı tonus gevşekliği mi? Göz hekimlerinin en fazla tereddüt ettiği konudur. Tonus gevşekliği şaşı görünüm verir ama şaşılık değildir. Şaşılık özellikleri taşımaz.
Doğuştan mı? Doğuştan başlaması nadirdir. Doğuştan gelen dışa kaymalar kas bozuklukları sonucudur. Çünkü göz fonksiyonları zaten gelişmemiştir. Mutlaka ameliyat gerekir. Ailenin göz doktorunu bu konuda aydınlatması ameliyat kararında önemlidir.
2 yaş bebekte sık rastlanan dışa kayma yaşıdır. Bebekte 2 yaş civarı dışa kayma başlar ve giderek artar. Neden şaşılık artar? Gözlerden biri farklı bir alanı görmektedir. Kayan göz kullanılmadığı için fonksiyonları giderek zayıflar.
Neden 2 yaşta başlıyor? Göz fonksiyonlarının gelişimi 3-4 ayda başlar 3 yaş civarı büyük bir kısmı 12 yaşa kadar hepsi tamamlanır. Uyum ve füzyon’un tamamlamasının gecikmesi dışa kaymaya neden olur, giderek kas bozukluğu ortaya çıkar.
Kas bozukluğu mu? Kaslar yetersizliği dense de 2 yaş civarı başlayan dışa şaşılıklar bir kas olayı değil fonksiyon bozukluğu sonucudur. Kas bozukluğu olaya sonradan eklenir.
Konverjans yetmezliği mi? Konverjans yakına bakarken iki gözü bakılan noktada bir arada toplayamamaktır. Gözlerden b.ir merkeze gelmez veya geç gelir. Giderek bebekte dışa şaşılığa neden olur. Gözde konverjans fonksiyonu 7 yaşına kadar tamamlanır. Sağlam gözü kapatmak bunun gelişmesini engeller. Uyum ve konverjans denge içinde çalışır. Bu dengenin bozulması birinin veya ikisinin yeterince gelişmemesi ile ortaya çıkar. Uyum ve konverjans iş birliğinin bozulması dışa şaılık nedenidir.
Göz kaslarını tonusu (gerginliği) yetersizliği mi? Bu ciddi olarak değerlendirilmelidir.
Uyum ve füzyon: 2 önemli dışa şaşılık nedenidir. Uyum gevşekliği veya gecikmesi ile füzyon yetersizliği dışa şaşılığa neden olur.
Dışa şaşılığa neden olan fonksiyon bozuklukları nelerdir?
*Yetersiz görme. Özellikle eksi gözlük numaraları sonucudur.
*İki göz arasındaki gözlük numarası farkının büyüklüğü.
*Uyum gecikmesi, gevşemesi, güçsüzlüğü.
*Yetersiz odaklama.
*Füzyon yetersizliği. Her iki gözün beyinde birleştirme yeteneğinin gelişmemesi.
*Artı numaraları yüksek vermek: Gözlük fonksiyonları yüklendikçe göz fonksiyonları gerilemektedir. Uyumu ve odaklamayı bozar. Konverjans yetmezliği geliştirir.
*Kas gelişmesindeki yetersizlikler. Hatalı kas yapışmaları, bir veya birkaç kasta kısalık veya uzunluk. (Genellikle doğuştan gelen dışa şaşılıklarda nedendir)
*Kas tonusunda (Gerginliğinde) gevşeklik...
*Miyop' da İki göz arasındaki numara farkının fazlalığı
PÜF NOKTA: Dışa şaşılık fonksiyon bozukluğu ile başlar tedavide geç kalınırsa kas bozukluğu tabloya eklenir.Bu hastalığın ilerlemesi ve tedavini uzaması demektir.
Dışa şaşlık neden giderek artar? Bir göz karşıya kayan göz farklı bir alana bakınca görüntü karışır ve beyin çift görmeyi önlemek için kayan gözü gölgeler. (Supressiyon) Bu kaymayı daha da artırır.
Göz doktoruna göre: Göz kaslarının bir dışa fazla çekmekte veya kasın biri daha zayıftır. Bu olasılık çok azdır. Dışa şaşılık çok sayıda göz fonksiyonunun yeterince gelişmemesi ve çalışmaması nedeniyle 2 yaş civarı ortaya çıkar.
2 tip dışa şaşılık vardır:
1.Diverjans fazlalığı tipi: Uzağa bakışta dışa şaşılık ortaya çıkar. Konverjans genellikle iyidir.
2.Konverjans zayıflığı tipi: Yakına bakarken dışa şaşılık ortaya çıkar.
(Diverjans: Gözün dışa doğru hareketidir.
Konverjans: Yakında her iki gözü aynı noktada toplamak gözün konverjans fonksiyonudur.) Önemli bir başka konu uzakta mı yakında mı dışa şaşılık var? İkisinde de şaşılık miktarı aynı mı? Yakında dışa şaşılık fazla ise göz ciddi bir durumdadır.
Ara sıra kaymadan devamlı kaymaya: Önceleri ara sıra kayar, hasta sahipleri doktora götürmekte tereddüt eder. Bu durum dışa kaymanın artmasına neden olur. Bebekte göz yorgunluğu, gözlerde ağrı, bulanık görme ortaya çıkar. Çift görmeyi gidermek için sağlam gözünü kapatır.
Şaşılığı neler artırır? Dalgınlık, zayıflama, yorgunluk, güneş dışa kaymayı artırır. Çift görme sık değildir. Ara sıra kayarken devamlı kaymaya dönüşür. Bu dönem çok iyi değerlendirilmelidir.
Güneşte şaşılık artar, çift görmeyi gidermek için bebek kayan gözünü yumar. Güneşte tek gözünü kapatan bebek mutlaka dışa şaşılık gelişmesi yönünden değerlendirilmelidir.
Bebek rahatsız ve huzursuz:
*Bebek çift görüyor.
*3 boyutlu görmüyor, görmede derinlik yok. Sağa sola çarpıyor.
*Oryantasyon bozuk.
Bebek görüyor mu? Bunu bilmek zor, kaba muayeneler söz konusudur. Görmeyi bozan supressiyon iki gözü açıkken ortaya çıkar. Görme muayeneleri diğer göz kapatılarak yapıldığı için görmemezlik dikkat çekmez. Zaten bebekte görmeyi ölçmek ancak 4 yaş civarı mümkündür.
Genelde göz numarası yoktur: İki göz arasındaki numara farkı şaşılık yapar. Burada gözler dışarı kayar ama artılar gibi şaşılığa neden olabilecek bir göz numarası yoktur. “Gözde numara yok neden dışa şaşı?” sorusunun cevabı uyum ve füzyonda yetersizliktir.
Miyop tam düzeltilmeli, hipermetropta görebildiği en düşük artı cam verilmelidir. Düşük numaralı hipermetrop tedavisi burada önemlidir. Astigmatı egzersizle gidermelisiniz. (Bakınız. gorme gelistirme.com.)
Dışa şaşı bir gözde bunlar gelişir:
Çift görme (Diplopi): Bir gözün karşıya, diğer gözün başka bir alana bakması sonucu çift görme ortaya çıkar. Güneş veya ışıkta çift görme artar. Hasta çift görmeden muzdarip olur bi kayan gözünü kapatarak rahatlamaya çalışır.
Supressiyon: Beyin çift görmeyi gidermek için kayan gözde görüntüyü gölgeler. Supressiyona bağlı skotom (görmeyen alan) göz dibinin yarı bölümünde, küçük ve az ama genişleme özelliğindedir. Giderek göz tembelleşir.
Ekzantrik fiksasyon: Görüntü kayan gözde sarı noktanın dışına düşer. Bu %40 az görme ve çift görme demektir. Sizin bebeğinizin en önemli konusudur. Düzeltilmesi zordur, inatçıdır, kayma tedavisinin uzamasının nedenidir. 5-6 yaşında ameliyat yaparız diyen göz doktorunun mesleki hatasıdır. Ameliyattan sonra bile bura kullanılır ve gözde yeniden kayma ve ciddi, uzun süren çift görme nedenidir.
Oryantasyon bozukluğu: Oryantasyon zaman, yer ve kimlik olarak bilinçli olmak demektir.
*Şaşılar yer belirlemede zorluklar çeker.
- Eşyaları farklı yerlerde görebilir. Size baktığını zannedersiniz ama başka bir alana bakmaktadır. Burada ekzantrik fiksasyon mevcut olabilir. Görüntü foveadan uzaklaştıkça bakış hatası da artar ve çevrenin dikkatini çekecek seviyeye ulaşır.
*Ani hareketin verdiği baş dönmesi nedeniyle oturmak için yer arayışı içindedir.
*Ani hareketlerde başı dönebilir.
*Derinlik olmaması nedeniyle yer belirlemede hatalar yapabilir. *Mesafe belirleme de yetersizdir.
Dışa şaşılıkta hangi göz fonksiyonları bozulur?
*Görme, merkezi görme, iki gözle tek görme
*Füzyon bozulmuştur, görüntüleri beyinde birleştiremez, eş zamanlı algılayamaz, 3 boyutlu göremez.
*ARC: Belirgin dışa kaymada anormal retinal korrespondans vardır, yani iki gözde birbirini karşılayan, tamamlayan noktalar üst üste gelmez, görüntü tamamlaması bozulmuştur.
Giderek kas bozukluğa geçiş: Göz dış yatay kaslarında bozukluk başlar ve giderek artar. Kas bozuklukları artmadan fonksiyon bozukluğu döneminde şaşılığı çözümlemek gerekir.
Şaşılığı ölçmek: 33 cm ve 6 metre için yapılmalıdır. Yukarı ve aşağı bakışlar değerlendirilmelidir. Akomodasyonu (uyumu) ortadan kaldırmak için yakına +3,0 diyoptri eklenmelidir, yoksa sonuç hatalı çıkar.
Dışa şaşılıkta hatalı uygulamalar:
*Sağlam gözü kapatarak görmeyi artırma düşüncesi: Bebek dışa şaşılığında göz numarasının genellikle olmaması nedeniyle başlangıçta zaten göz tembelliği yoktur. Kapatmak iki gözle tek görmeyi bozmak, şaşılığı artırmak demektir.
*Bir sağ bir sol gözü kapatmak: Şaşılığı iki göze dağıtma zihniyeti gözleri daha da bozar.
*Düzelmezse ameliyat: Önce gözlük ve kapatma tedavisi sonra Birkaç doktora daha gidiyorsunuz, aynı konuşmalar ama dikkat edin zaman geçtikçe şaşılık giderek artıyor!
Bebeği okula sağlam başlatmak, hedefiniz bu olmalıdır!
*Uyum yetersiz, odaklama yetersiz. Konverjans yetersiz. İzleme yetersiz. Füzyon yetersiz. İki gözle tek görmüyor. Ekzantrik fiksasyon var, 3 boyutlu görme yok. Gözün biri tembel. Çocuğu bu durumda okula göndermemeli, okul başlamadan şaşılık çözümlenmelidir.
*Zamanı iyi değerlendirin. Okula tek gözünü kullanan şaşı çocuk olarak başlamasın.
*Göz fonksiyonlarını işler hale getirmeniz ameliyatsız şaşılığı düzeltecektir. Supressiyon giderilmeli, ekzantrik fiksasyon ve görme kapatmasız yöntemlerle düzeltilmelidir.
* Bebek egzersiz yapabilir mi? Evet. Özel uygulamalar ve özel gözlükler gerekmektedir.
*Annelere dikkat! Çabuk düzelsin isterler, telaş ederler. Bebeklerini ameliyata teslim ederler. Göz çok hassas bir organdır, lütfen bıçak değdirmeyin.
BEBEĞİM DIŞA ŞAŞI. NE YAPMALIYIM?
Önce şaşılıkla daha çok ilgilenen ve egzersizle şaşılık tedavisini bilen göz doktoruna gitmelisiniz.
Hızlı davranmalısınız: 2 yaş civarı ortaya çıkan dışa şaşılık giderek artar, yani etkili bir tedavide hızlı davranmak zorundasınız.
Şaşılık egzersizle düzeltilebilen bir göz hastalığıdır, ameliyat ilk değil son çare olmalıdır.
Dışa şaşılıklar egzersizle tedaviye daha inatçıdır. Ama mutlaka denenmelidir. Okul başlamadan sorun mutlaka çözümlenmelidir. Okuma ve yazmada sağlam göz kullanılacağı için çocukta baş ağrısı, çabuk yorulma gelişir. Okula ilgisizlik başlar.
Göz tembelliği giderilmelidir. Ama göz tembelliği azdır kalitesiz görme söz konusudur ve bu dışa şaşılığı artırır. Mutlaka görme ölçülmeli ve gereksiz tedavi yapılmamalıdır.Unutmayın asıl sarı nokta (fovea) tembeldir. Bunu geliştirmelisiniz. Önce hatalı sarı noktayı unutturmazsaznız bunda başarı sağlayamazsınız.
Asla asla göz kapatması yapılmamalıdır. Bebekte 3 yaşına kadar fonksiyonların gelişmesi sürerken tamamlanması 12 yaşına kadardır. Özellikle dışa şaşılıkta etkili olan konverjansın gelişimi 7 yaşına kadar sürer.
Bebek eşeli edinmelisiniz. Kapatma bir çözüm olabilir ama gözlere zararı nedeniyle iki göz açık aktif göz tembelliği tedavisini seçiniz. 4 yaşından sonra ölçme eşel ile yapılmalıdır.
Supressiyon tedavisi: Beyin çift görmeyi önlemek için kayan gözde görüntüyü gölgelemiştir, egzersizle giderilmesi gerekir.
Ekzantrik fiksasyon düzeltilmelidir. Çok önemli konudur. Ameliyat olacak diye gecikme bozukluğu derinleştirir. Ameliyat olsa bile ciddi çift görme ve gözlerde yeniden kayma nedenidir.
Binoküler görüş: İki gözle tek görme egzersizleri yapılarak füzyon gücü artırılır. Yani sağ ve sol gözden gelen görüntüleri beyinde birleştirme gücü normal düzeye getirilir.
Prizma uygulaması: Kayması az olan bebeklerde şaşılık derecesi kadar tabanı içe prizmalar verilerek görüntü üst üste getirilir. Göz doktoru gözün durumuna göre değerlendirecektir.
Gözlük vermek sanattır. Artı gözlüğün düşük numara ile gösterilmesi sağlanmalıdır. Miyop varsa ilerlemenin önüne geçici egzersizlere başlamalısınız. Astigmat giderilmelidir. Astigmatı çok iyi değerlendirmelisiniz. (Bakınız. gorme gelistirme.com.) Düşük numaralı hipermetrop tedavisi burada önemlidir. Gözlük numarasını düşük vermeyi değil, özel egzersizlerle az numara ile görmenin sağlanmasını kastediyoruz.
Özel gözlük uygulamaları ile gözler ayrı ayrı çalıştırılmalıdır. Kendi gözlüğü dışında supressiyon için ayrı, ekzantrik fiksasyon için ayrı, merkezi görmeyi geliştirmek için ayrı gözlükler kullanmalısınız.
Egzersizler: 2 önemli fonksiyon dışa kaymanın ana nedenidir. Bunlar yetersiz füzyon ve gevşek uyumdur.
Füzyonu geliştiren uygulamalar düzelmede oldukça etkilidir ve gecikmeden yapılmalıdır.
Gözün uyum fonksiyonu dışa şaşılıkta yetersizdir, gevşektir, gecikmeler olmaktadır. Uyum egzersizleri ile uyum güçlendirilmeli ve normal düzeye çıkarılmalıdır.
Konverjans zayıflığı egzersizlerle tedavi edilmelidir. Diverjans fazlalığı egzersizle giderilmelidir.
Merkezi görmeyi geliştirmek için özel gözlükler kullanılır.
Bunlar egzersizle şaşılık tedavisini bilen göz doktorunun kişiye özel programlar yapması ile sağlanmalıdır.
Egzersizle dışa şaşılık tedavisi kolay bir tedavi midir? Dışa şaşılık içe şaşılık kadar kolay değildir ama mutlaka egzersizle düzelir. Bebekte başlangıçta özel gözlüklere dayalı tedavidir, giderek alet ve egzersizler devreye girer. Çok sayıda gözlük kullanılmaktadır. Okula çocuk sağlam gözle başlatılmalıdır.
Ameliyat: Egzersiz uygulaması bebek ve aile yönünden uygun değilse ameliyat denenebilir. 20 prizma dioptrisinden fazla ve bir sağ bir sol göz kayıyorsa (Alternasyon) düşünülebilir. Her iki dış rektus geriletilmeli ve vertikal (dikey) kayma varsa aynı seansta düzeltilmelidir. Merkezi görmeyi geliştirmeden, ekzantrik fiksasyon gidermeden yapılan ameliyat yeniden kayma ve yeniden ameliyat demektir. İnatçı çift görme ortaya çıkabilir. En ciddi konu yakında dışa şaşılığın fazla olduğu gözlerdedir.
DIŞA ŞAŞI BEBEK VE ÇOCUKTA AMELİYATI DEĞERLENDİRMEK
“5-6 yaşına gelince ameliyat yaparız” demek mesleki bir hatadır. Göz fonksiyon bozuklukları derinleşir. En akıllıca iş dışa şaşılık nedenlerini iyi değerlendirmek ve sistemi çalışır hale getirmektir. Bu zaten dışa şaşılığın ameliyatsız düzelmesi demektir.
Olayı sadece bir kas bozukluğu olarak değerlendirmek doktoru d aileyi de üzer, bebeği 2-3 ameliyata götüren bir maceraya sürükler.
Başarısız bir ameliyatta şaşılığın iyi değerlendirilmemesi söz konusudur. Göz kası veya bir kas daha fazla çekiyor diye basit bir düşünceyle ameliyata girmenin sonu hasta ve doktor için hüsran nedenidir.
Uyum gevşekliği veya uyum gecikmesi dışa şaşılık nedenidir.
Göz kası tonusu (gerginliği) azlığı dışa şaşılık nedenidir.
Uyum ve konverjans dengesizliği dışa şaşılık nedenidir.
Diverjans fazlalığı veya konverjans yetmezliği dışa şaşılık nedenidir.
Ekzantrik fiksasyon ve hatalı kappa açısı şaşılık nedenidir.
Göz kaslarındaki yapısal bozukluk dışa şaşılık nedenidir ama zannetmeyin ki bu oran çok yüksek.
Görmeyen göz kayar, göz tembelliği şaşılık nedenidir. İki göz arasındaki numara farkı gözde kayma nedenidir.
Bunları yoluna koymadan yapılacak bir şaşılık ameliyatı birkaç şaşılık ameliyatı daha gerektirir. Olaya balıklama atlamak hastaya zarar verir. Bunlar düzeltilmedikçe zaten gözler yeniden kayacaktır. Ortoptik tedavi şaşılığın egzersizle tedavisidir. Tüm bu anlatılanlarını yoluna koyarak şaşılığı düzeltmeyi amaçlar.
Unutmayın hipermetrop bebek göz fonksiyonlarını geliştirirseniz gözlüksüz de görebilir. Bebekte astigmatı düzeltme şansınızı da kullanmalısınız. Geniş bilgi gormegelistirme.com
BEBEKTE DIŞA ŞAŞILIK SIK SORULAN SORULAR
İZMİR. SEMA K. : Bebeğim doğuştan sol göz dışa şaşı olarak doğdu. Şimdi bir yaşında ameliyat diyorlar. Genel anesteziden korkuyorum… Ameliyatsız çözüm olabilir mi?
DR. S.H. : Şaşı doğanlarda kas bozukluğu söz konusudur. Doğuştan gelen dışa kaymalarda kaslardan birinde veya bir kaçında kısalık olabilir Veya zayıf olabilir Şaşılığın miktarına göre karar vermek gerekir. Aşırı şaşılık varsa ameliyat gerekir.
İSTANBUL AHMET H. :Bebeğimde doğumdan 6 ay sonra bir gözünden dışa şaşılık gelişti. Kapatma tedavisi verdiler. Gözlük numarası yok. Şimdi 2 yaşında… Ne yapmalıyım?
DR. S.H. : 6 aydan sonra gelişen dışa şaşılıklarda kas bozukluğu değil fonksiyon bozukluğu ön plandadır.
*Uyum yetersiz gelişebilir
*Füzyon gelişmemiş olabilir.
Kas bozukluğu deyip ameliyata karar vermek mesleki hatadır. Tüm fonksiyonların çalışır hale getirilmesi şaşılığı düzeltebilir.
ESKİŞEHİR FERDA H. : Bebeğim doğuştan sorunlu olarak doğdu. Çocuk nörojisine gidiyoruz. Her iki gözde dışa şaşılık var. Gözlük vermiyorlar. Şu anda 2 yaşında doktorlar ameliyat diyorlar karar veremiyoruz…
DR. S.H. : Gelişme bozukluğu ve özürlü doğan veya erken doğan veya doğuştan gelen hastalığı olan çocukların şaşılığının tedavisi farklıdır. Özellikle kas gevşekliğini önemseyin. Doğuştan tüm vücut kaslarında kaslarda gevşeklik olabilir. Çocuk nörolojisinin kontrolünü sürdürmek gerekmektedir. Ameliyatı geciktirebilirsiniz ama… Şaşılık egzersizleri için görerek değerlendirmek gerekmektedir.
ANKARA AYŞE L.: Bebeğim erken ve 1600 gr olarak doğdu. 18 aydan sonra dışa kayma başladı. Sol göz daha fazla kayıyor. Beyin emarı ve nöroloji muayenesi normal bulundu. Doktorumuz gözlük gerekmiyor, göz dibi de normal dedi. 6 ayda bir kontrole çağırdı. İleride ameliyat olacak dedi. Size muayene olabilir miyiz?
Dr. SH.: 3 yaş öncesi tedavi için çok önemlidir. Egzersizle tedavi yönünden değerlendirmek gerekmektedir. Bebekte özel gözlüklerle ve basit egzersizlerle tedavi sağlanabilir.
L devam edecek.
