FARKLI ŞAŞILIK TEDAVİSİ
Egzersizle şaşılık tedavisi dünyada uygulanan ”Ortoptik Tedavi” dir. Farklı tedavi derken ülkemizde göz hekimlerimizin lütfedip öğrenmediği ve uygulamadığı ortoptik tedaviyi anlatmaktayız. Ortoptik tedavi şaşılık tedavisinin ta kendisidir. Bazıları şaşılık tedavisini gözlük ve kapatma yaptırıp düzelmezse ameliyat zannetmektedir. Böyle bir tedavini zaten şaşılığı düzeltmeyeceği bellidir. Göz hekimlerinin şaşılık tedavisine zaten ilgisi de yok. 34 göz hekiminin çalıştığı bir hastanede bir tek göz hekimi şaşılıkla ilgilenmektedir, o da egzersizle şaşılık tedavisini bilmemektedir. İşte “Türkiye şaşılık tedavi manzarası.”
Nedir egzersizle şaşılık tedavisinin ana hatları?
Bu dünyanın her tarafında uygulanan egzersizle şaşılık tedavi yöntemidir. Küçük numara ile gösterme ayrı bir tedavi yöntemidir. Astigmatı giderme ayrı bir tedavi yöntemidir.
*İçe dışa şaşılık önemli değil. 4-6 aylık bir sürede sadece göz fonksiyonlarını çalışır hale getiriyoruz. Şaşılık içe olmuş, dışa olmuş, bazen kayarmış, devamlı kayarmış hiç önemli değil.
*Görmeyen göz kayar. O halde görme normal düzeye çıkarılmalıdır. Ama sağlam gözü kapatarak değil. Kayan göz bozuk bir de sağlam gözü de mi bozalım?
*Şaşılık göz kasları arasındaki dengenin bozulmasıdır. O halde bu denge egzersizle kurulmalıdır. Bebek egzersiz yapabilir mi? Evet hem de çok kolay.
*Uyum bir göz fonksiyonudur, çok güçlü olursa içe az olursa dışa kaymaya neden olur. Uyum normal düzeye getirilmeli ne fazla ne de az olmalıdır.
*Odaklama bir göz fonksiyonudur, şaşılıkta bozulur. Yeterli odaklama sağlanmalıdır. Odaklamanın azlığı netsiz görme, az görme ve daha yüksek numara ile görme demektir. Az veya yetersiz gören göz kayar.
*Fiksasyon bir göz fonksiyonudur. Şaşılıkta bozulur. Gözü tespit edebilmeli ve görüntü gören nokta foveada kaliteli görmeyi sağlayacak yeterli bir süre durmalıdır.
*3 boyutlu görme bir göz fonksiyonudur. Şaşılıkta bozulur. 3 boyutlu görme görmedeki artışın ve şaşılıktaki düzelmenin ölçeğidir. Tedcavinin son rötüşüdür. Tedavide 3 boyutlu görmeyi sağlıyoruz.
*Başka diğer fonksiyonlar… İki gözle tek görme, füzyon, eş zamanlı algılama, görüntü tamamlama… Bunların da egzersizle düzene sokulması gerekmektedir. Şaşılık temelde füzyon bozukluğudur. sağ ve sol gözden gelen görüntülerin beyinde birleştirilmesinde bozukluk vardır ve mutlaka bu sağlanmalıdır. Sağlam gözü kapatarak görmeyi artırma tedavisinde füzyon daha da fazla bozulmakta, dolayısı ile şaşılık da artırılmaktadır. Kapatılan gözün de görmesi azalmakta ve o gözde kaymaya başlamaktadır.
*Daha düşük numara ile gördürme ayrı bir çalışma alanı ve mutlaka uygulanmalıdır. Gözlük kullanıldıkça göz fonksiyonları geriler, daha yüksek numara ile görme gibi önemli bir sorun ortaya çıkar. Ömür boyu gözlük takar. Göz fonksiyonlarını geliştirerek daha düşük numara ile görme tedaviyi kolaylaştırır, daha net görmeyi sağlar, şaşılık düzelmesini hızlandırır. Unutmayın! Hipermetrop yakını görememedir. Gözlük baskısı ile şaşılığı düzeltmek uzakta da gözlük kullanmaya neden olmaktadır.
*Astigmatı önemseyin. Düzelmeyen gözlerde astigmatın payı büyüktür. Astigmat önemli bir göz tembelliği ve şaşılık nedenidir, göz dışındaki 6 kası arasındaki dengesizliğin göz küresinde yamulma sonucudur. Bebek ve çocukta düzelme şansınız vardır, mutlaka giderilmelidir. Astigmatı fazla olan göz kayar. Astigmatı fazla olan göz tembelleşir. Bebek veya çocuk görme gayreti ile gözlüğü tedavi edebilirken astigmatta düzelme sağlayamaz.
*Merkezi görmenin çalışır hale getirilmesi mutlaka gereklidir. Düzeltmeden yapılan şaşılık ameliyatı sonrası tekrar kayma ve düzeltilemeyen göz tembelliği nedenidir. Yani mesleki bir hatadır.
Belki yoruluyoruz. Aile de bebekte yoruluyor ama göz gibi hassas bir organa bıçak değdirmemenin mutluğunu yaşıyoruz. Gözü zedelemiyoruz. Gözü maceraya atmıyoruz.
Gözleri kapatarak çocuğa eziyet etmiyoruz. Gözlüğe bağımlı yapmıyoruz. Daha düşük numara ile görmeyi sağlıyoruz. Kısa sürelerde şaşılığın düzeltmesini sağlıyoruz. En önemlisi göz gibi hassas bir organa bıçak dokundurmuyoruz.
ORTOPTİK TEDAVİ
Ortoptik tedavi şaşılığın egzersizle düzeltilmesidir. Dünyada gelmişmiş ülkelerde şaşılıkların çok büyük bir kısmı egzersizle tedavi edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde büyük hastanelerde göz kliniği içinde 5-6 kişinin görev yaptığı şaşılık tedavi bölümleri vardır. Şaşılık egzersizle tedavi edilir, ancak çok fazla şaşılıklara ameliyat uygulanır.
Şaşılık egzersizle düzelebilen bir göz hastalığıdır. Ortoptik tedavi şaşılığın egzersizle tedavisidir. Ortoptist bu tedaviyi yürüten elemandır.
DÜNYADA ORTOPTİK TEDAVİ
Şaşılık tedavileri göz kliniği içinde ortoptik tedavi bölümlerinde yürütülmektedir. Yüklü hasta kapasiteleri vardır. Ameliyat en son çare olarak değerlendirilmektedir.
*Hastaneler: Büyük hastanelerde ve üniversite hastanelerinde ortoptik tedavi en az 5-6 elemanla yürütülen, gözün özel hizmet bölümü şeklinde faaliyetini sürdürür. Fizik tedavinin göz bölümünde şaşlığın egzersizle tedavisinin karşılığıdır.
*Özel ortoptik tedavi klinikleri: 2-3 katlı müstakil binalarda başlı başına “ortoptik tedavi ve görme geliştirme merkezi” olarak hizmet verirler.
*Okul ve kurslar: Yurt dışında ortoptist yetiştiren okullar ve özel kurslar vardır. Göz hekimleri için de ortoptik tedavi ile ilgili kurslar düzenlenmektedir.
Ortoptik tedavi için ne gerekiyor? Şaşılığı egzersizle tedavi etmek için aşağıdaki şartları oluşturmak gerekmektedir:
*Ortoptik tedavi ve şaşılığı iyi bilen bir göz hekimi.
*Ortoptistler
*Alet ve donanım
*Çalışılan kurumun maddi desteği gerekir.
Ortoptist ne yapar?
Görme: Görmeyi artırır. Görmeyen göz kayar, gözde kayma görmemezliği de artırır. Görmenin artırılması şaşılığı çok büyük bir oranda düzeltir.
İki gözle tek görmeyi sağlayacak egzersizleri gerçekleştirir.
Füzyon: Füzyon kırılmasını giderir, füzyonu geliştirir.
Uyum (Akomodasyon) : Uyumu düzene sokar, şaşılığın tipine göre gevşetici veya güçlendirici egzersizler yaptırır.
Göz kası: Göz kası egzersizleri yaptırır, güzlü kasın gücünü azaltır, zayıf kası güçlendirir.
Odaklamayı geliştirir.
Fiksasyon ve izleme fonksiyonunu aktif tutar.
Supressiyon/gölgelemeyi, ekzantrik fiksasyonu/yan bakış, shut off / fonksiyon tıkanması durumlarını egzersizle ortadan kaldırır.
3 boyutlu görmeyi, eş zamanlı algılamayı, görüntü tamamlamayı düzene sokar.
Konverjans/diverjans egzersizleri yaptırır.
Şaşılık psikolojisi: Şaşılıkta bebekte ruhsal sorular ortaya çıkar. Psikolog’ un yaptığı tedaviye Ortoptist yardımcı olur.
Ortoptik tedavi ile şaşılık nasıl düzeltilir?
Görme artırılır. Merkezi görme geliştirir.
Füzyon kırılmasını giderilir, füzyon geliştirilir.
Uyumu düzene sokulur. Şaşılığın tipine göre gevşetici veya güçlendirici egzersizler uygulanır.
Göz kasları arasında denge kurulur, zayıf kas güçlendirilir, güçlü kasın gücü dengelenir.
Supressiyon/gölgelemeyi, ekzantrik fiksasyonu/yan bakış, shut off/fonksiyon tıkanması ortadan kaldırılır.
3 boyutlu görme, eş zamanlı algılama, görüntü tamamlama düzene sokulur.
Konverjans/diverjans ve uyum / konverjans dengesi sağlanır.
ÜLKEMİZDE ORTOPTİK TEDAVİ
Yıllar önce ülkemizde de şaşılık egzersizle tedavi ediliyor, ameliyat daha az yapılıyordu. Göz biliminin çok hızlı gelişimi ve teknolojiye ayrılması gereken paranın fazlalığı, elemanın kısıtlılığı şaşılık tedavilerini geri plana itti. Göz hekimleri daha cazip ve gösterişli alanlara kaydı. Şaşılığı da ameliyatla çözümleme durumuna girdi. Son yıllar göz doktorları arasında şaşılığı egzersizle tedavi düşüncesi yayıldı. Sitemizi okuyan göz hekimleri bizden yardım ve bilimsel destek istemektedir. Sitemize giren hasta sahiplerinin olayı öğrenmesi ile “Egzersizle şaşılık tedavisi” talepleri arttı ve kendi doktorundan da ister oldu. Özel hastaneler bu konuda reklamlara başladı ama maalesef göstermelik, ticari ve yüzeysel tedavilerdir.
Ülkemizde göz hekimlerimiz şaşılığı ameliyatla düzeltmeye daha fazla ağırlık vermektedir. Çünkü göz hekimleri bu konuda deneyim sahibi değil, hastanelerde geçmişte oluşturulmuş kurulu bir şaşılık tedavi düzeni, geniş bir şaşılık alet parkı ve yetişmiş ORTOPTİST denilen teknisyenleri yok artık
En önemlisi sağlık güvenlik kurumları tarafından ödeme yapılmamasıdır. Egzersizle şaşılık tedavisine sembolik bir ödeme rakamları verilmiştir.
Şaşılık sadece göz kayması ve göz tembelliği olarak düşünülmemelidir. Şaşılıkta onlarca göz fonksiyonu bozulur.
Ortoptik tedavide şaşılıkta bozulan fonksiyonlar kademe kademe düzeltilerek şaşılık tedavi edilmektedir. Özellikle görme tedavide önemlidir. Bir araştırmada görmedeki düzelme şaşılıkta %75-87 oranında düzelme sağladığı anlatılmaktadır.
Ülkemizde ortoptik tedavi yapılırken neden unutuldu?
*Ortoptik tedaviyi bilen göz hekimini azlığı önemli nedendir. Yeni göz doktorlarına öğretecek kuruluşun olmaması başka bir sorun. Öğrenmek isteyenler ancak yurt dışında öğrenmek zorundadır.
*Ortoptik tedavi gelişti, aletleri çoğaldı, yatırım gerektiriyor.
*Büyük hastanelerde en az 4-5 eleman gerektiriyor. (Ortoptist)
*Sağlık güvence kurumlarını ödeme yapmaması en büyük çıkmaz.
Kolaya kaçmak: Ameliyat göz hekiminin kolayına geliyor, hocaları da aynı düşüncede olduğu için öğrencileri de aynı durumu devam ettiriyor. Şaşılık egzersizle düzelebilen bir göz hastalığıdır, anne baba, göz hekimi ve bebek için fedakârlık ve çaba gerektiriyor.
GÖZ DOKTORLARI ORTOPTİK TEDAVİYE NEDEN İLGİ DUYMUYOR?
İlgi ve bilgi: Şaşılık oldukça geniş ve karmaşık bir konudur. Bu nedenle göz hekimleri şaşılığa ilgi duymamaktadır.
Zaman ayırma: Ortoptik tedavi göz hekiminin geniş bir zamanını alır. Şaşılık muayenesi bile en az 30-45 dakika süren bir muayenedir.
Uygun yer: Bu iş için ayrılmış geniş bir alan gerekmektedir.
Yetişmiş eleman: Bu konuda yetişmiş, deneyimli elemanlar gerekmektedir. Yurt dışında bu konuda mesleki okullar eleman yetiştirmektedir. Eleman göz doktoru ile koordineli olarak çalışmak zorundadır.
Konu bebek ve muayene zor: Bebeğin muayenesi zordur. Yeterli muayene yapılamadığı için farklı tanı ve uygulamalar yapılmaktadır. Tedavide de bu durum bir zorlanma nedenidir.
Şaşılık karmaşık ve zevksiz konu: Şaşılık göz hekimlerinin ilgi duymadığı bir karmaşık bir konudur.
Sonuçlar ortada: Şaşılığın düzeldiğini ailede çevresi de izlemektedir. Beklentiler mükemmelliktir, her göz için mükemmellik mümkün değildir, bazı gözler için bu bir rehabilitasyon (iyileştireme) olmak zorundadır. Beklentilerin fazlalığı nedeniyle göz hekimleri çok büyük bir oranı şaşılık ameliyatı da yapmamaktadır.
Sonuç çocuğa ve aileye bağlı: Çocuğun tedaviye uyumu önemlidir. Özellikle erkek çocuk sorun olabilir. Bu nedenle kız çocuklarında daha kısa sürede sonuç alınmaktadır. Ailenin ilgisi, kültür durumunu, annenin çalışması gibi konular da tedavinin başarısında etkilidir.
Sonuç hemen değil: Göz fonksiyonları ve gözün gelişimi 12 yaşına kadar tamamlanır. 20 li yaşlara kadar da göz numarası ve göz kasları gelişimini sürdürür. Ameliyatlarında başarısız olmasının nedeni de budur. Egzersizle şaşılık tedavisi 2-3 yıl sürebilir. Bazı gözler için iyi sonuç çok kısa zamanda alınır.
Ekip işi: Bu bir grup çalışmasıdır. Aile, doktor ve ortoptik elemanları bu ekibi oluşturur. Doktor ve ortoptistin de ekip ruhu içinde çalışması gerekmektedir.
Kontrol gerektiren tedavi: Bu sık kontrolü gereken bir uygulamadır. 2-3 ayda bir hastanın kontrolü uygundur. Bazı gözler için bu süre 6-12 ay arasında olabilir.
İşin ekonomik yönü: Ortoptik tedaviyi yapan kurumlar genellikle özel kuruluşlardır. Bu hastaya ekonomik külfet yüklemektedir ama değer.
İşin SGK yönü: Sigorta ödemeleri var ama semboliktir, bu kadar yoğun emeği karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle yurt dışında da bu tedavi özel sektör tarafından yürütülmektedir.
Donanım: Göz muayene aletleri dışında şaşılık muayene ve tedavileri için özel donanımlar gerekmektedir.
Egzersiz aletleri: Şaşılık tedavisi artık bir ev tedavisi uygulamasına dönmüştür. Hastaya özel egzersiz aletleri gerekmektedir.
Hasta zihniyeti: Bizim insanımız sıkıntıya gelmez, acelecidir, hemen olsun ister. Egzersizle şaşılık tedavisi emek ve süre gerektirir.
Kültür olayı: Ailenin kültür düzeyi de bu tedaviye uygun olmalıdır. Ama artık ortoptik tedavisi ev tedavi şekline sokulmuştur, basit aletlerle, kolay anlaşılan metinlerle sonuca kısa sürede gidilebilmektedir.
Bazıları için çok kolaydır: Belli bir yaştan sonra okuyup anlayan bir kişi için bu kolay bir tedavidir.
Ameliyattan sonra da: Şaşılık ameliyatı sonrası gözlerin tekrar kaymaması için mutlaka ortoptik tedavi gerekmektedir. Göz doktorunun şaşılık ameliyatını yapmama nedenlerinden biri tekrarlayan göz kaymalarıdır.
İnternette ararken: orthoptic therapy, orthoptischen Behandlung, Behandlung von Strabismus
