PREMATURE RETİNOPATİ (ROP) VE ŞAŞILIK
Erken doğumların %15-20’sinde ROP ortaya çıkar. 1500 gramdan daha düşük doğum ağırlıklı bebeklerin %50’sinden fazlasında ROP gelişir. Hamileliğin son 12 haftasında retina damar gelişimi başlar. Erken doğumda sonra normal damar gelişimi durur. Beyin bazı maddeler salınarak damar oluşumu yönünde bir istek yaratılır. Yeni oluşan damarlar kolay çatlar, sızıntıya neden olur ve bunlara bağlı göz arka bölümünde sorunlar başlar.
ROP da miyop, astigmat, şaşılık, göz tembelliği, retina dekolmanı ve glokom gibi göz bozuklukları ortaya çıkar. Bunlar göz arka yapılarının bozukluklarından kaynaklanır. Şaşılık da önemli sorundur.
Göz neden tembelleşir? Göz yapılarının yeterince gelişmemesi odaklama, uyum, iki gözle tek görme fonksiyonlarının da tam işlevini yapamamasına neden olur.
Astigmat neden gelişir? En önemli göz tembelliği nedeni olan astigmat göz küresinin yamulması, göz ön merceği korneanın ve göz içindeki lensin kırışmasına yani astigmata neden olur. Kornea normalden kalınsa korneada kırışma olmaz. Astigmat yamuk ve netsiz görmeye neden olur. Göz neden yamulur? Erken doğum ve göz damar sistemin gelişmemesi nedeniyle gözün beyaz sklera tabakası incedir, normal kalınlığının sağlanması gecikir. Kornea inceliği de astigmat nedenidir.
Miyop neden gelişir? Miyop uzağı görememektir, genelde okul çağında gelişir. ROP’ lu gözlerde erken dönemde miyop ortaya çıkar. Miyop gözün ön arka çapının uzaması, korneanın dikleşmesi, gözün içindeki lensin şişmesi miyop’ a neden olur. Yetersiz damarlaşma gözün beslenmesini bozar, gözün beyaz tabakası sklera ve ön mercek kornea göz kaslarını baskısı ile öne 
doğru uzar. Göz tansiyonu da miyopta artış nedenidir.
Şaşılık ve ROP: Göz dibi bozuklukları şaşılığa neden olur. Bozuklukların şiddetli olması da şaşılığın da fazla olmasına neden olur.
Burada gözlerin normal olduğu ama şaşılığın geliştiği gözleri konuşacağız.
Göz dibinde hasar yok neden şaşılık gelişti? Odaklama, uyum, iki gözle tek görme fonksiyonlarının yeterince gelişmemesi hem göz tembelliğine hem de şaşılığa neden olur.
Gözlere kapatma yaptık şaşılık neden arttı? Aileler “Rop göz dibinde hasar yapmamış, ama şaşılık gelişti, gözlük numarası yok, içe doğru kayma başladı, göze kapatma yaptık, şaşılığı arttı…” diye mesaj göndermektedir. İki gözle tek görmenin bozulması şaşılığı artırır, görmede etkili uyum, odaklama gibi fonksiyonları olumsuz etkiler.
Şaşılığın artması: İlk 6 ayda göz fonksiyonlarının bir kısmı, ilk 3 yaşta büyük bir kısmı gelişir. Gözlere tembellik tedavisi için kapatma yapmanız hem şaşılığı artıracak, hem de göz fonksiyonlarının gelişimini şaşılığı artıracak şekilde olumsuz etkileyecektir.
Şaşılık ne zaman gelişir? Doğuştan şaşılık göz kaslarının yapısal bozukluğu sonucudur, büyük bir olasılıkla ameliyatla düzelecektir. Ama ROP ta genellikle şaşılık sonradan gelişir. Erken doğum telaşı nedeniyle hasta sahibi şaşılığın farkında olmaz. Genellikle 6 aydan sonra şaşılık başlar ve bu egzersizle tedavi için şanstır.
Şaşılığın yönü: Şaşılıklar genelde içe şaşılık şeklindedir, bir göz daha fazla kayar.
Gözlük ve şaşılık: Genelde miyop olabilir ve miyop dışa şaşılığa neden olur. İçe şaşılıklarda daha çok hipermetrop olur, ama rop’ta hipermetrop olmayabilir.
Şaşılığı seyri: Önlem almazsanız şaşılık artacak ve göz hekiminiz size ameliyat önerecektir.
Ameliyat mı? Önlem alınmazsa şaşılık artar, göz hekimi ortoptik tedavi uygulamıyorsa ameliyat önerecektir.
Ortoptik tedavi: Egzersizle şaşılık tedavisi göz fonksiyonlarının geliştirilmesi ve canlı tutulması ile sağlanır. Merkezi görme kapatma yapmadan geliştirilir. ROP ta bozulan göz bozuklukları giderilir veya kontrol altında tutulur.
ROP un izlenmesi : Bebekte normal damar elişimi durur ve damar oluşturan faktörlerin salınımı sonucu kolay çatlayabilen ve sızıntı yapan anormal damarlar oluşur. Retina beslenemez, oluşan fibröz nedbe dokusu retinayı çekerek yerinden ayrışmasına neden olur. Retina dekolmanı gelişir. Kanamalar oluşur. Önlem alınmazsa körlük ortaya çıkar. Bebek erken doğduktan sonra ROP gelişimini önleyecek herhangi bir tedavi yöntemi yoktur. Erken doğumlar mutlaka ROP yönünden izlenmelidir.
Hastalık kendiliğinden de gerileyebilir. Oksijen tedavisi düzelme sağlayacaktır, fazla oksijen de göze zarar verir. Laser fotokoagülasyonu ile retina dekolmanı’ na sebep olmadan anormal damarlar ortadan kaldırılır.
ROP HASTASINI İZLEMEK
ROP hastası ciddi bir hastadır, ömür boyu da izlenmesi gerekmektedir. Kendi haline bırakıp bekleyelim ne olacak demek mümkün değildir. ROP ile ilgilenen, şaşılığı iyi bilen, refraksiyon (miyop-hipermetrop-astigmat gibi kırma kusuru/göz numarası ile ilgili) durumları iyi yönetebilecek doktorların kontrolünde işi yönetmek zorundasınız.
ROP’ cu doktor: Göz arka hasarları, sonradan gelişecek hasarlar yönünden ömür boyu gözü izlemelidir. Kadın doğum hastanelerinde bu konuda eğitilmiş göz doktorları size yardımcı olacaktır. İşin önemi nedeniyle bu hastanelere 2 göz doktoru kadrosu konmuştur.
Lazerli göz: Göze lazer yapıldı ise sorununuz daha büyük demektir. Retinada incelme, lense ısınını etkisi ilerleyen miyop’ a, gözdeki yamulma astigmata neden olacaktır.
Göz tembel mi yoksa hasardan dolayı mı az görmektedir? Bunun belirlenmesi ve tedavinin ona göre yönetimi gerekir. Unutmayın görmeyen göz kayar.
Astigmatı önemseyin: Astigmat gözdeki yamulmadan kaynaklanır, yok da olsa önlemini almak zorundasınız. Astigmatlı göz gözlük de taksa net görmez.
Miyop’ u durdurmalısınız: Bir anda 7-8 numara miyop karşınıza çıkabilir. Göz ön arka çapı uzamış veya lens şişerek miyop’ a neden olabilir. Hastalar ileride lazer olur diye kendi kendilerini rahatlatmaktadır ama, ama, ama…
Şaşılık önemli ve ciddi bir sorundur: Önce şaşılık oluşmasının önüne geçmelisiniz. Göz normal değil, şaşılık da tedavide daha ciddi sorunlar oluşturmaktadır. Ameliyat olur, bir daha kayar, bir ameliyat daha olur, yeniden kayar. Önce koruyucu hekimlik….
Retina, sklera, koroid incelmeleri: Bunlar gözde önemli sorunlar oluşturacak tabakalardır.
Göz tansiyonu: Önemli, fakat yönetimi kolay bir sorundur, mutlaka her muayenede göz tansiyonunu ölçtürün.
Üzülüyorum: Üzülmeyi bırakın önlemini alın. Her hastada ciddi sorunlar çıkacağını da düşünmeyin, ama vurdumduymaz da olmayın. Deneyimli doktorları seçin. Kalın gözlüklü, az gören, şaşı, birilerinin yardımına gereksinim duyan, ileride seçeceği meslekte sorunlar çıkacak, ömrünü hastanelerde geçirecek bir hasta mı olacak? Hayır. Bu tip hasta çok az ve endişelenmeye gerek yok.
